Functioneel Contextualisme: Gedrag in Context

door Richard | dec 20, 2023 | Nederlands, Functioneel Contextualisme, Relational Frame Theory nl, Zonder categorie

Functioneel Contextualisme: Gedrag in Context

Deze blog is onderdeel van de reeks ‘het RFT-woordenboek‘. RFT staat voor Relational Frame Theory. Dat is een geweldige theorie over hoe taal en ons gedrag samenhangen. RFT kan voor nieuwkomers wat uitdagend zijn om in te komen. Het heeft veel woorden die haast wel een vreemde taal lijken. Daarom zijn deze blogs er, als een soort woordenboek voor RFT. De dikgedrukte woorden in de tekst vind je terug in het woordenboek.

Eerder hebben we gezien dat waarheid afhankelijk kan zijn van je wereldbeeld. Het contextualisme is zo een wereldbeeld. Binnen de psychologie is er een stroming die zich baseert op dit wereldbeeld, genaamd het Functioneel Contextualisme (FC). Het Functioneel Contextualisme is het gedachtegoed waarop de Relational Frame Theory (RFT) en Procesgerichte Interactieve Therapie (PiT) op gebaseerd zijn. In de komende artikelen gaan we dieper in op wat het Functioneel Contextualisme is. In deze blog leg ik je uit hoe het Functioneel Contextualisme gedrag en context ziet en zal ik dieper ingaan op welke plek de therapeut hierin inneemt.

Mocht je het artikel over contextualisme nog niet gelezen hebben, dan is het aan te raden om dat eerst te doen. Klik hier voor het artikel over het contextualisme.

Gedrag in context

Het Functioneel Contextualisme is een vorm van het contextualisme. Het contextualisme is een wereldbeeld wat er vanuit gaat dat alles beschouwd kan worden als een actie in context. De actie en de context zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en vormen samen één geheel. In het artikel over contextualisme hebben we gezien dat van tevoren niet vast staat wat actie is en wat context is. Alles kan in wezen actie of context zijn. De actie is meestal datgene waarin men primair geïnteresseerd in is. De mensen die het functioneel contextualisme bedacht hebben waren wetenschappers en behandelaren in de psychologie, die primair geïnteresseerd waren in het gedrag (van mensen). Zodoende is gedrag de actie en al het overige is context voor het gedrag. Het functioneel contextualisme richt zich dus op gedrag in context. Laten we dit eens bekijken aan de hand van een ons eerdere voorbeeld uit het artikel over het contextualisme: de man in de regen.

Doet een krant boven zijn hoofd (gedrag) in de regen (context)

Iemand loopt in de regen met een krant boven zijn hoofd. Het gedrag van deze persoon is dat hij een krant boven zijn hoofd houdt in de context van de regen. Zoals we eerder bij het contextualisme hebben gezien, zou het heel raar zijn om dit gedrag los te zien de regen. Dan zouden we alleen iemand zien die een krant boven zijn hoofd houdt.

De krant boven het hoofd houden is alleen logisch als we de context meenemen waarin dat gebeurt, namelijk de regen. De krant boven het hoofd houden en de regen vormen samen één logisch geheel. Anders gezegd, het gedrag en de context vormen één geheel. Als een functioneel contextualist ‘gedrag’ zegt, dan bedoelt hij impliciet gedrag-in-context, want het gedrag en de context zijn voor hem onlosmakelijk met elkaar verbonden (Gifford & Hayes, 1999, De Groot et al., 2015).

Gedrag zonder context is vreemd

Stimulus – Response

Een andere benaming voor gedrag in context is ‘stimulus – response relatie’. Een stimulus is iets waar je mee geconfronteerd wordt, hetgeen wat je stimuleert. De response is hoe je interacteert met datgene waar je mee geconfronteerd wordt (de stimulus). De stimulus – response relatie beschrijft deze dynamiek. ‘Stimulus’ en ‘context’ verwijzen naar hetzelfde: iets waar je mee geconfronteerd wordt. Gedrag en response verwijzen ook naar hetzelfde: de manier waarop je interacteert met datgene waar je mee geconfronteerd wordt.

Gedrag/Response is alles wat je doet

We zijn gewend om over gedrag te praten alsof het anders is dan denken en voelen. Met gedrag wordt in de spreektaal meestal uiterlijk waarneembaar gedrag bedoelt, wat ik iemand zie doen. Bijvoorbeeld, Ik kan zien dat iemand hout zaagt, dat is uiterlijk gedrag. Ik kan niet zien dat iemand denkt over hoe lekker het weer is, terwijl hij hout zaagt. Binnen het Functioneel Contextualisme ziet men dat anders.

Het Functioneel Contextualisme ziet men denken, voelen en doen allemaal als gedrag. Er wordt hierin geen onderscheid gemaakt. Het zijn namelijk allemaal manieren om met de context om te gaan. Dat iemand denkt ‘hmmm, wat een lekker zonnetje’ is een logisch gedrag in de context van lekker weer. Dat is niet heel veel anders dan met houthakken in de context dat iemand misschien een lekker vuurtje wil stoken ‘s avonds en dat het nu lekker weer is om buiten hout te hakken.

Context/Stimulus: datgene waar je mee geconfronteerd wordt

Een andere manier om gedrag in context te begrijpen is als volgt: we doen altijd iets aan de hand van waarmee we geconfronteerd worden (Gardner, 1989). Datgene waarmee we geconfronteerd worden kunnen we de context noemen. Confrontatie heeft een beetje een negatieve lading, maar in dit geval bedoel ik dat niet zo. Ik bedoel daarmee dat we niet in een leegte leven. Integendeel, in ons en om ons heen zijn er continu gebeurtenissen die we tegenkomen waarmee we geconfronteerd worden en mee interacteren. Je wordt bijvoorbeeld nu geconfronteerd met deze tekst en je interacteert er mee. Je leest het, je probeert het misschien te begrijpen, misschien is er een gevoel van herkenning, of misschien wel verwarring. Hoe dan ook, je doet iets met deze tekst en de tekst doet iets met jou. Je wordt met iets geconfronteerd en je doet er iets mee. Dat gebeurt niet alleen met de regen of deze tekst, maar dat gebeurt met alles waarmee we geconfronteerd worden in ons leven, in ons en om ons heen.

Context/Stimulus binnen ons

De regen en de tekst waren zaken die buiten ons gebeuren, waarmee we geconfronteerd worden. Er zijn ook gebeurtenissen in onszelf denkbaar waarmee we geconfronteerd worden, waar we iets mee doen. Ons eerdere gedrag, zoals gevoelens en gedachten, kunnen context of stimuli zijn voor ons huidige gedrag of response. Laat ik dit duidelijk maken met een voorbeeld:

De gedachte aan mijn vriendin maakt me blij en verliefd en ik ga lekker tegen haar aan liggen. De gedachte aan mijn vriendin is een context of een stimulus voor mijn blijdschap en gevoel van liefde. Deze gebeurtenis is op zijn beurt een context/stimulus voor het gedrag dat ik tegen haar aan ga liggen.

De gedachte aan mijn vriendin is een context voor mijn glimlach

We kunnen dit een historische context noemen, omdat eerder gedrag (historie) een contextuele factor is voor het huidige gedrag. Dit onderwerp verdient zijn eigen artikel, dus in het volgende artikel gaan we hier verder op in.

Andere gebeurtenissen die binnen ons gebeuren zijn biologische processen, zoals onze hormoonhuishouding, ons DNA, of neurologische activatie. Biologische processen die invloed hebben op gedrag worden ook gezien als context voor gedrag (Biglan & Hayes, 2015). Belangrijk om te melden is dat de biologische processen dus geen oorzaak zijn voor het gedrag, maar slechts één van de contextuele factoren die het gedrag kunnen beïnvloeden.

Ik hoop dat je een beetje een beeld hebt met wat er bedoeld wordt met gedrag en met context. Laten we nu kijken wat dit betekent voor de rol van de therapeut.

De therapeut is context van de cliënt

Tijdens therapie wordt de cliënt geconfronteerd met de therapeut en daar moet de cliënt iets mee. Zodoende is de therapeut een onderdeel van de context van de cliënt z’n gedrag (Hayes & Hayes, 1992). Deze confrontatie met de therapeut is een continu proces in therapie. Wat je als therapeut doet, heeft van moment tot moment (doorlopend) invloed op de cliënt. Ook kleine dingen kunnen hierbij een invloed hebben (bijv.: een kopje thee inschenken, welkom heten, hoe je erbij zit, hoe je jezelf voelt, etc.).

Natuurlijk wordt de therapeut op zijn beurt geconfronteerd met de cliënt. Als de cliënt iets zegt of doet, dan moet de therapeut iets mee. Op deze manier heeft de cliënt logischer wijs ook invloed op het gedrag van de therapeut. De cliënt is daarmee de context van de therapeut. De therapeut en de cliënt zijn elkaars context voor hun eigen gedrag.

Je kan de therapie zien als een dans, waarbij de therapeut een stap zet, daarop zet de cliënt een stap, de therapeut weer, dit gaat zo door in een continue dynamiek waarbij de cliënt en de therapeut met elkaar geconfronteerd worden. De kunst is, voor de therapeut, om deze beweging, deze dans, vanuit deze doorlopende interactie een richting te geven die helpend is voor de cliënt.

Gedrag – in – context (of stimulus – response relatie) is een continue dynamiek.

Dit betekent dat niet alleen de methodes van de therapeut belangrijk zijn. Nee, alles wat de therapeut doet en is, is van belang. Want de cliënt wordt met de héle therapeut geconfronteerd. Eigenlijk is de therapeut de interventie. Zelfs als je als therapeut niks doet, roept dat nog steeds een gedrag op bij de cliënt. Stel je maar voor dat een therapeut niks zegt en je aankijkt, dat doet iets met je, als cliënt. Dus wat je als therapeut ook doet, niks of iets, de cliënt wordt geconfronteerd met jou als therapeut. De therapeut zelf is dus van wezenlijk belang in de interactie met de cliënt.

Omdat de therapeut zelf zo een wezenlijk onderdeel vormt bij therapie, is het voor de therapeut gunstig om zichzelf en zijn eigen gedrag te kennen. Dat kan gedrag zijn wat je als therapeut misschien nog onbewust doet, bijvoorbeeld strategieën die je hebt om pijnlijke ervaringen te vermijden (bijv.: afgewezen worden). Ook met dit gedrag van de therapeut kan de cliënt geconfronteerd worden, zonder dat je daar zelf erg in hebt. Daarom is het vanuit deze visie verstandig om leertherapie en supervisie te volgen, of te sparren met fijne collega’s, etc. Zo leer je jezelf steeds beter kennen als therapeut en heb je meer keuzes om bepaald gedrag wel of niet te doen in interactie met je cliënt. Op deze manier kan je de therapeutische interactie gerichter vormgeven.

Aan de andere kant is het ook zo dat de cliënt geconfronteerd wordt met aspecten van jou als therapeut, waar je zelf niks aan kan veranderen. Bijvoorbeeld, of je dezelfde taal spreekt (bijv. dialect), van welke afkomst je bent, je gender, je culturele achtergrond, noem maar op. Dit kan allemaal van invloed zijn op hoe de cliënt met jou als therapeut interacteert. Een cliënt kan zich soms meer op z’n gemak of veiliger voelen bij iemand die overeenkomt met zichzelf. Het kan fijn zijn om niet alles te hoeven uitleggen, juist omdat je ervaringen of een cultuur deelt. Of dat je als therapeut juist bepaalde woorden uit je dialect kan gebruiken die goed aanslaan bij de cliënt. Er wordt wel eens gezegd dat er een klik moet zijn tussen de therapeut en de cliënt. Dit zijn dingen die de klik tussen therapeut en cliënt kunnen versterken.

De cliënt is ook een stimulus/context voor de therapeut

Samenvatting

We hebben in dit eerste deel gezien hoe het Functioneel Contextualisme de ‘actie in context’ interpreteert. We hebben gezien dat gedrag waar men in geïnteresseerd is als de actie wordt gezien en de rest als context. Het Functioneel Contextualisme ziet alles wat iemand doet als gedrag, ook denken en voelen.

Context kan worden gezien als datgene waarmee iemand geconfronteerd wordt. Deze context kan zowel binnen de persoon als buiten de persoon plaatsvinden. In therapie is de therapeut onderdeel van de context van de cliënt. Op zijn beurt is de cliënt de context van de therapeut. Op deze manier interacteren de therapeut en cliënt met elkaar in een doorlopende interactie. Deze interactie kan gezien worden als een dans tussen therapeut en cliënt.

Volgende artikel

Zoals we hebben gezien in het artikel over het contextualisme, is de actie in context een doorlopend, continu proces. In het volgende artikel we dieper in op hoe het Functioneel Contextualisme omgaat met dit doorlopende karakter van het contextualisme.

Vrijwillige bijdrage

Ik vind het belangrijk dat deze kennis vrij toegankelijk is. Vond je dit artikel waardevol? Dan kun je me hier steunen met een vrijwillige bijdrage.

Inhoudsopgave

Referenties

Biglan, A., & Hayes, S. C. (2015). Functional contextualism and contextual behavioral science. The Wiley handbook of contextual behavioral science, 37-61.

De Groot, F., Corthouts, J., A-Tjak, J., Kleen, M., & Rokx, A. (2015). Theoretische achtergronden van ACT. Acceptance & Commitment Therapy: Theorie en praktijk, 3-11.

Gardner, W. M. (1989). A comparison of Skinner’s “Verbal Behavior” to Kantor’s “Psychological Linguistics.” Unpublished manuscript, Jacksonville State University.

Gifford, E. V., & Hayes, S. C. (1999). Functional contextualism: A pragmatic philosophy for behavioral science. In Handbook of behaviorism (pp. 285-327). Academic Press.

Hayes, S. C., & Hayes, L. J. (1992). Some clinical implications of contextualistic behaviorism: The example of cognition. Behavior Therapy, 23(2), 225-249.

Eclecticisme: Alle wereldhypotheses op een hoopje

door Richard | dec 7, 2023 | Nederlands, RFT-woordenboek, Wetenschapsfilosofie, Zonder categorie

Eclecticisme: Alle wereldhypotheses op een hoopje

In de vorige blogs hebben we gekeken naar de verschillende wereldhypothese die Pepper (1942) onderscheidt: Het animisme en het mysticisme waren volgens Pepper niet geschikt voor wetenschap. Het vormisme, organisisme, mechanisisme en contextualisme wel. We hebben gezien dat iedere wereldhypohese zijn eigen waarheid heeft. Hier wil ik nog even op terugkomen in deze blog en hoe dit samenhangt met het vermengen van wereldhypotheses.

Waarheid

Het is al een paar keer langsgekomen, maar ik wil het toch nog maar eens herhalen. Geen van de wereldhypotheses is beter dan de ander. Geen enkele is goed of fout. Zelfs de wereldhypotheses die geschikt zijn voor wetenschap, zijn niet per definitie beter of slechter, dan de wereldhypotheses die niet geschikt zijn voor wetenschap.

Om dit wat duidelijker uit te leggen, kan je de wereldhypotheses zien als spelletjes. Net zo als dat iedere wereldhypothese zijn eigen regels heeft voor of iets waar is of niet, heeft ieder spel zijn eigen regels voor wanneer iemand heeft gewonnen. Zo heb je bijvoorbeeld bij het kaartspel ‘pesten’ gewonnen als al je die eerste bent die al zijn kaarten heeft weggespeeld. En bij monopolie heb je gewonnen als je als laatste overblijft. Of je wint, is afhankelijk van welk spel je speelt. Er bestaat geen winnen of verliezen buiten het spelen van een spel.

Zo is het ook met waarheid en wereldhypotheses. Waarheid bestaat alleen binnen een wereldhypothese. Buiten de wereldhypotheses om bestaat geen waarheid. Je kunt dus niet zeggen dat een wereldhypothese fout, of beter of slechter is dan een andere wereldhypothese. Als we dat zouden doen dan zou er een waarheid buiten de wereldhypotheses zijn. Een waarheid, die meer waar is dan de waarheid van de wereldhypotheses zelf. Als dat zo is, dan zijn de wereldhypotheses overbodig. We zouden dan gewoon deze overkoepelende waarheid kunnen gebruiken en de wereldhypotheses bij het vuil zetten. Voor zover we weten bestaat deze waarheid niet.

Monopoly en Pesten zijn verschillende spelletjes met hun eigen regels

Wereldhypotheses mengen

Misschien denk je nu, wat nou als we alle wereldhypotheses samenvoegen (dat heet eclecticisme), dan bundelen we de kracht van iedere wereldhypothese. Dat klinkt in eerste instantie heel aantrekkelijk, maar dat kan op langere termijn problemen op leveren.

Het mengen van wereldhypotheses is een beetje als het mengen van spelletjes. Elk spel heeft zijn eigen set aan regels om het spel te spelen. Al deze regels hebben alleen maar een betekenis binnen het kader van dat spel.

Stel, we gaan ‘pesten’ met monopolie mengen. Hoe weet je wanneer er iemand gewonnen heeft? Als de eerste bent van wie alle kaarten op zijn? Dat is niet hoe monopolie werkt. Als je als laatste overblijft? Dat is niet hoe pesten werkt. Welke regels neem je dan over van monopolie en welke van pesten. Hoezo die regels wel en anderen niet? En ja, misschien is dit leuk voor avondje, maar meestal eindigt het in een chaos, waarin niemand meer weet wat ze precies aan het doen zijn en wat de betekenis is van het spel.

Van Monopoly en Pesten één spel maken kan snel een chaos worden.

Zo is het ook met het mengen van wereldhypotheses. Als je ze mengt gebruik je dan het waarheidscriterium van het vormisme of het organisisme? En waarom? Wat neem je over van de een en wat van de ander? Hoezo precies die elementen en andere niet? Vaak is het aan het begin spannend en leuk om dingen samen te voegen en verbanden te zien tussen verschillende wereldhypotheses. Toch eindigt het vaak in een soep waarbij de richting onduidelijk is.

Beter is het om ze gescheiden te houden en één wereldhypothese te kiezen, die het beste bij je past. De enige uitzondering hierop is het contextualisme. Bij het contextualisme kan je eigenschappen van andere wereldhypotheses overnemen, zolang het bijdraagt aan het succesvol werken voor je doel. Maar ook hier zou ik voorzichtig mee zijn. Voor je het weet zit je in een mengelmoes waar je door de bomen het bos niet meer ziet.

Van het Mechanisisme en het Contextualisme één wereldhypothese maken, kan snel een chaos worden.

Ik hoop dat ik een overzicht heb gegeven van de verschillende filosofische uitgangspunten waaruit je kan kiezen. De meeste mensen hebben een voorkeur. Ik heb ook een voorkeur en daar is niks mis mee. Mijn voorkeur is niet beter of slechter dan jouw voorkeur. Als je een workshop of opleiding bij me komt volgen weet je vanuit welk bril dit gegeven wordt (het contextualisme) en kan je kiezen of dat bij je past en of je daar meer over wil weten. Mij heeft het in ieder geval veel gebracht.

In de volgende blog gaan we een specifieke vorm van het contextualisme onder de loep nemen, namelijk het Functioneel Contextualisme. Op deze stroming is de Relational Frame Theory gebaseerd.

Ik vind het belangrijk dat deze kennis vrij toegankelijk is. Vond je dit artikel waardevol? Dan kun je me steunen met een vrijwillige bijdrage, klik hier voor meer.

Inhoudsopgave

Referenties
Pepper, S. C. (1942). World hypotheses: A study in evidence (Vol. 31). Univ of California Press.

Contextualisme: Niks is logisch zonder context

door Richard | aug 17, 2023 | Nederlands, RFT-woordenboek, Wetenschapsfilosofie

Contextualisme: Niks is logisch zonder context

In de vorige blogs hebben we gezien dat waarheid en bewijs afhankelijk zijn van hoe je naar het leven kijkt: je wereldbeeld. We hebben gesteld dat je niet zonder wereldbeeld naar het leven kan kijken. Een algemeen wereldbeeld wordt door wetenschapsfilosoof Pepper (1942) ook wel een wereldhypothese genoemd. In de vorige blogs hebben we al een aantal van zijn wereldhypotheses behandeld. Deze week is het de beurt aan de laatste van Pepper’s wereldhypothese, namelijk het contextualisme.

Actie in Context

Het idee achter het contextualisme is dat niks los gezien kan worden van de context waarin het gebeurd. Neem bijvoorbeeld het plaatje hieronder van iemand die een krant boven zijn hoofd doet, terwijl het regent (context). Het is logisch dat iemand een krant boven zijn hoofd doet, als het regent, om niet nat te worden.

Context en Actie zijn één geheel.

Het is zelfs vreemd als we zijn actie, ‘krant boven het hoofd houden’, los zouden zien van de regen. Als we dat zouden doen, dan zien we alleen iemand met een krant boven zijn hoofd. Dat is een beetje een vreemd gezicht. Waarom heeft deze persoon een krant boven zijn hoofd? De context, in dit geval de regen, maakt de gebeurtenis logisch en begrijpelijk. We kunnen dus niks los zien van de context waarin het gebeurd.

Het is vreemd om alleen naar de actie te kijken, los van de context

Het contextualisme noemt de gebeurtenis ook wel een actie-in-context. In ons voorbeeld was de krant boven het hoofd houden een ‘actie’, in de context van de regen. De actie-in-context is doorlopende gebeurtenis, hij gaat alsmaar door. Laten we dit nader bekijken aan de hand van twee dansende mensen.

Een dans is een doorlopende interactie tussen twee mensen

In deze dans is de man zich continu aan het aanpassen en reageren (actie) op de beweging van de vrouw (context). Bij elke stap die de man zet, beïnvloedt hij de beweging van de vrouw. De beweging van de vrouw (context) beïnvloedt op haar beurt de volgende stap die de man zet (actie). Zo beïnvloeden ze elkaar in de beweging van de dans, in de interactie. De acties van de man kunnen niet los gezien worden van de bewegingen van de vrouw en andersom, ze vormen samen een vloeiende interactie. Er is een doorlopende interactie tussen de actie en de context. De context beïnvloed de actie en de actie beïnvloed de context, keer op keer.

Er is een doorlopende interactie tussen actie en context

Naast de bewegingen van de vrouw, zijn er nog meer contextuele factoren denkbaar waar de man mee interacteert tijdens de dans, zoals de muziek, andere dansers, de plek waar de dans plaats vindt, etc. De context hoeft dus niet één ding te zijn, maar kan uit meerdere factoren bestaan.

Alles kan actie zijn, alles kan context zijn

Ik zie al voor me dat menig feminist naar het beeldscherm schreeuwt: de vrouw kan ook de actie zijn, vrouwen zijn geen lijdend voorwerp hoor! En dat klopt, we kunnen de dans ook bekijken vanuit het perspectief van de vrouw. Als we dat doen, dan zijn de bewegingen van de vrouw de actie en de bewegingen van de man de context. De vrouw beïnvloedt met haar acties de beweging van de man en de vrouw past haar acties aan, aan de bewegingen van de man. Dat is binnen het contextualisme geen enkel probleem.

Wat actie is en wat context staat niet vast.

Hiermee zijn we gelijk bij een interessant punt beland: wat noemen we een actie en wat noemen we een context? Volgens de contextualist staat dat niet vast. Meestal is de actie datgene waar we primair in geïnteresseerd zijn, de rest is context. Waar we primair in geïnteresseerd zijn, is afhankelijk van onze voorkeuren, onze vragen en doelen. In principe kan dus alles een actie zijn en alles een context. Wat actie is en wat context is, is afhankelijk van onszelf. Een bepaalde mate van subjectiviteit, waar we niet aan ontkomen, zit dus al ingegoten in deze wereldhypothese. Maar, als we zelf bepalen wat actie is en wat context is, hoe weten we dan wat waar is?

Waarheid

Zoals we eerder hebben gezien, heeft iedere wereldhypothese zijn eigen waarheid. Bij het contextualisme kan alles context zijn en alles een actie zijn. En wat actie is en wat context is, is ook nog allemaal afhankelijk van onszelf. Wat is dan nog waar? Hoe kan je nog iets bevestigen of ontkrachten? Dit laatste is nodig voor wetenschap (zie een eerder artikel). Volgens de contextualist is iets waar als het succesvol werkt om een doel te bereiken.

Iets is waar als het succesvol werkt voor een doel.

Welk doel? Dat maakt niet uit. Je beslist zelf wat het doel is. Er is dus geen waarheid zonder een doel en het doel is afhankelijk van wat jij beslist dat het doel is. Het contextualisme schuurt in die zin een beetje aan tegen mysticisme. Zoals we in een eerder artikel gezien hebben is volgens het mysticisme iets waar omdat jouw intuïtie of gevoel van Liefde dat aangeeft. Beiden zijn behoorlijk subjectief georiënteerd. Alleen bij het mysticisme is er geen discussie mogelijk of iets waar is. Als jouw intuïtie zegt dat het waar is, dan is het zo, einde discussie. Dat is dat bij het contextualisme anders. Als iemand zegt wat zijn doel is, dan kan iemand anders bevestigen of ontkrachten of een bepaalde actie werkt voor dat doel of niet. Of iets werkt voor een doel kunnen we toetsen met wetenschap en we kunnen er een wetenschappelijke discussie over hebben. Het doel zelf is alleen niet te bevestigen of ontkrachten met wetenschap. Het doel is het doel en die staat niet ter discussie.

Door de focus op of iets werkt voor een doel, wordt het contextualisme ook soms pragmatisme genoemd. Is iets praktisch om een bepaald doel te bereiken? Zo ja, dan is het waar.

Laten we nog even verder kijken naar een aantal interessante eigenschappen van het contextualisme als filosofische stroming.

Alles is uniek, alles is in verandering

Elke actie in context is uniek. Ook al lijken twee acties nog zo op elkaar, de hele actie in context is nooit hetzelfde (Biglan & Hayes, 1996). Neem tandenpoetsen. Je poetst elke avond je tanden. Maar, geen van de keren is exact hetzelfde, waarin de hele actie én de hele context precies hetzelfde zijn. Geen enkele gebeurtenis is precies hetzelfde en zodoende bestaan er geen patronen. Je kan wel iets een patroon noemen, als dat werkt voor je doel. In dat geval heb je elementen genomen van verschillende acties-in-contexten die overeenkomen. Bijvoorbeeld: elke keer dat ik mijn tanden poets, doe ik dat met een tandenborstel. Het element wat overeenkomt, is het gebruik van een tandenborstel.

Elke keer tandenpoetsen is uniek

Op basis waarvan heb je juist voor deze elementen gekozen? Waarom kies ik de tandenborstel? Op basis van je doel. In mijn geval, omdat ik denk dat de tandenborstel een logisch, leuk en pakkend voorbeeld is in deze tekst. Ik had ook kunnen zeggen dat het een patroon is dat ik nooit een vinger in mijn oor steek terwijl ik m’n tandenpoets. Dat is ook een element wat overeenkomt. Maar waarom zou ik dat een patroon noemen? Dat is heel onlogisch. Een patroon is niet iets wat bestaat in de werkelijkheid, wat je een patroon noemt is uiteindelijk afhankelijk van datgene wat relevant is voor je doel.

Ik poets nooit mijn tanden met een vinger in mijn oor.

Alles is uniek, dan is nooit iets hetzelfde. Het logische gevolg is dat alles altijd in verandering is. Dat betekent dat volgens het contextualisme niks blijvend is. Wat vandaag zo is, kan morgen anders zijn. Zelfs wat waarheid is en wat het contextualisme is kan veranderen. Je kan het contextualisme ook zien als een doorlopende stroom die altijd in beweging is (Barnes-Holmes, 2000).

Actie in context als een doorlopende stroom: altijd in beweging

Geen ontdekking, maar een creatie

Een van mijn kleine plezieren in het leven zijn woorden die, als je ze ontleedt, precies zeggen wat ze betekenen. Ontdekken is zo een woord. Het idee van ontdekken is dat datgene wat je ontdekt, eerst bedekt was. Alsof het toegedekt is met een kleed en nu heb je het kleed weggehaald, en nu is het ont-dekt. Ont-dekken impliceert dat datgene wat je hebt ontdekt, er altijd al was, maar dat je het eerder niet gezien hebt, omdat het bedekt was. Columbus heeft Amerika ontdekt: het was er altijd al, maar we wisten er niet vanaf. Columbus heeft het bestaan van Amerika ont-dekt.

De sleutel was er altijd al, alleen bedekt. Nu is hij ont-dekt.

Leuk weetje: in het Engels is het precies hetzelfde: dis-covery. Wat we eerder hebben gezien in wereldhypotheses is dat een theorie een ontdekking is. Een ontdekking van de werking van het mechanisme (mechanisisme), de ontdekking van de natuurlijke cyclische beweging (organisisme) of de ontdekking van patronen in eigenschappen (vormisme). In deze theorieën verwijst een ontdekking naar iets wat echt bestaat. Wetenschap wat gericht is op te ontdekken wat écht zo is, noemen we ook wel ontologie.

In het contextualisme is een theorie geen ontdekking, maar een creatie. Een creatie die een bepaald doel dient. De theorie is waar als het het doel dient, anders niet. Dit is heel anders dan bij een ontdekking. Bij een ontdekking, wil je dat de theorie zo goed mogelijk overeenkomt met de werkelijkheid (ontologie). Een contextualist is daar niet per se in geïnteresseerd. Hoe de werkelijkheid eruitziet, is afhankelijk van je perspectief. Je perspectief is afhankelijk wat je als actie ziet en wat je als context ziet. Wat je als actie ziet of als context is afhankelijk van je doel. In het contextualisme gaat het er niet om, om de echte werkelijkheid te ontdekken, maar gaat het erom om dingen te creëren die succesvol werken voor een doel. Zo is een wetenschappelijk onderzoek een creatie met als doel om, op een systematische manier, een vraag te beantwoorden. De expeditie van Columbus was een creatie met als doel om een kortere route naar Azië te vinden.

Een theorie is een creatie om een doel te bereiken.

Sommige wetenschappers en wetenschapsfilosofen beweren dat het contextualisme of pragmatisme helemaal niet geïnteresseerd is in hoe de wereld echt is, in ontologie. Zij beweren dat men vanuit het contextualisme alleen geïnteresseerd is in of iets succesvol werkt voor een doel en niet in de echte werkelijkheid (Barnes-Holmes, 2000). Zo kan je tegenkomen dat ontologie en pragmatisme of contextualisme als tegenovergestelde worden gezien.

Contextualisme succesvol voor wetenschap?

Binnen de wetenschap is het handig dat mensen samen komen om datgene waar ze in geïnteresseerd zijn beter te begrijpen. En dat deze mensen gezamenlijk optrekken om een uitgebreid wetenschappelijk systeem te maken om deze dingen beter te kunnen begrijpen (Hayes & Fryling, 2023). Alleen, als iedereen zijn eigen persoonlijke doelen nastreeft, dan is het lastiger samen te werken binnen eenzelfde onderzoeksgebied. Het gevaar is dat ieder op zijn eigen eiland werkt, voor zijn eigen doel. Zo kan het voorkomen dat een onderzoeksgebied fragmenteert in allerlei kleine onderzoeksteams, die allemaal bezig zijn voor hun eigen doel. Zo kan je de samenhang verliezen die nodig is om op grootschalige wijze wetenschap te bedrijven. Dit is, op de langere termijn, een risico en wellicht een nadeel van het contextualisme.

Contextualisme in de psychologie

Dit is het punt waarop ik normaal gesproken bespreek hoe je het contextualisme terugziet in de psychologie. Dit komt nog uitgebreid aan bod, als we het Functioneel Contextualisme gaan behandelen. Voordat het zover is, zal ik eerst in de volgende blog nog wat afsluitende woorden wijden aan de wereldhypotheses. Bijvoorbeeld wat als je wereldhypotheses wil mengen?

Ik vind het belangrijk dat deze kennis vrij toegankelijk is. Vond je dit artikel waardevol? Dan kun je me steunen met een vrijwillige bijdrage, klik hier voor meer.

Inhoudsopgave

Referenties
Barnes-Holmes, D. (2000). Behavioral pragmatism: No place for reality and truth. The Behavior Analyst, 23, 191-202.
Biglan, A., & Hayes, S. C. (1996). Should the behavioral sciences become more pragmatic? The case for functional contextualism in research on human behavior. Applied and Preventive Psychology, 5(1), 47-57.
Hayes, L. J., & Fryling, M. J. (2023). Interbehaviorism: A Comprehensive Guide to the Foundations of Kantor’s Theory and Its Applications for Modern Behavior Analysis. New Harbinger Publications.
Pepper, S. C. (1942). World hypotheses: A study in evidence (Vol. 31). Univ of California Press.

The DSM, determined by form

door Richard | aug 10, 2023 | RFT-dictionary, English, Philosophy of Science

The DSM, determined by form

This blog is part of the series ‘The RFT Glossary‘. RFT stands for Relational Frame Theory. It’s a remarkable theory about the interplay between language and our behaviour. RFT can be somewhat challenging for newcomers to grasp. It includes many terms that almost seem like a foreign language. That’s why these blogs exist – as a sort of glossary for RFT. The bolded words in the text can be found in the glossary.

In the previous blogs, we’ve seen that truth and evidence are contingent upon how you perceive life: your world view. We’ve asserted that you cannot view life without a world view. A general world view is also referred to as a world hypothesis by the philosopher of science, Pepper (1942). Some world hypotheses are conducive to science, while others are not. In the previous blog, we examined the two world hypotheses that are unsuitable for science. This week, we scrutinize the first world hypothesis that is indeed suitable for science: formism.

Formism

In the world hypothesis known as formism, the central idea is that everything we experience consists of various forms. Each form is unique, yet they share similarities and differences with one another. For instance, every tree is unique, but each tree shares certain characteristics with other trees. These shared attributes define a tree (such as a trunk, bark, and leaves or needles). Let’s delve deeper into formism with some examples.

Unique forms and their attributes

Consider this yellow teddy bear above. This bear can be seen as a unique form. We can state that this unique form possesses the following attributes: ‘resembles a bear’ and ‘yellow’. Schematically, it appears as follows:

Let’s add a few other unique forms to our unique yellow teddy bear, namely: a blue teddy bear and a yellow sheet of paper. Now we have three unique forms: a yellow teddy bear, a blue teddy bear, and a yellow sheet of paper. The blue teddy bear and the yellow teddy bear share the attribute ‘resembles a bear’. The yellow teddy bear and the yellow sheet of paper share the attribute ‘yellow’.

Truth

As discussed earlier, each world hypothesis has a criterion for truth. In the case of formism, something is deemed true based on correspondence. Something belongs to a specific category when the attributes of the unique forms correspond with those of the category.

Formism in psychology

The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM), the book in which disorders are categorized (APA, 2022), is quintessentially a formistic approach to psychology. Within the DSM, symptoms of behavioural disorders are classified. The DSM emerged from a need for consensus. Prior to the introduction of the DSM, there was a maze of different names for certain behaviours. No one knew precisely what was meant by terms like ‘depression,’ and each individual had their own interpretation. Hence, a need for consensus arose, leading to categorization based on discernible outward symptoms. In this manner, the creation of the DSM was rooted in formism, perhaps even unconsciously.

Specifically, we can observe formism within the DSM in the categorization of behaviour based on attributes, also referred to as symptoms. Furthermore, it’s evident in the notion that these outward symptoms (attributes) convey something valuable about the unique behaviour (unique form). Formism is also apparent in the criterion for truth. According to the DSM, it’s considered true that someone has depression when their behaviour aligns with the outward symptoms (attributes) associated with the ‘depression’ category.

Unlike the DSM, formism isn’t widely prevalent in psychology. It’s relatively limited in its approach, particularly when dealing with more complex processes that influence behaviour.

Next week, we’ll delve into organicism, which takes a cyclical approach.

Index

References
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425787
Pepper, S. C. (1942). World hypotheses: A study in evidence (Vol. 31). Univ of California Press.

Mechanisisme: Het brein als machinekamer

door Richard | aug 8, 2023 | Nederlands, RFT-woordenboek, Wetenschapsfilosofie

Mechanisisme: Het brein als machinekamer

In de vorige blogs hebben we gezien dat waarheid en bewijs afhankelijk zijn van hoe je naar het leven kijkt: je wereldbeeld. We hebben gesteld dat je niet zonder wereldbeeld naar het leven kan kijken. Een algemeen wereldbeeld wordt door wetenschapsfilosoof Pepper (1942) ook wel een wereldhypothese genoemd. In de vorige blogs hebben we al een aantal van zijn wereldhypotheses behandeld. Deze week is het de beurt aan de wereldhypothese die het mechanisisme genoemd wordt.

De wereld als een machine

De wereldhypothese die het mechanisisme (of soms het mechanisme) wordt genoemd, gaat ervan uit dat alles in de wereld gezien kan worden als een machine (Pepper, 1945). De machine verwerkt de input tot een output. Zodoende heeft een machine 1) een input, 2) een verwerking en 3) een output.

De verwerking van de machine bestaat uit verschillende onderdelen. Deze onderdelen hebben een fysieke locatie. De onderdelen zijn dus tastbare dingen.

Losse onderdelen

Elk onderdeel brengt een ander onderdeel in beweging, één voor één. Dit is 1 op 1 relatie: 1 onderdeel veroorzaakt een beweging in 1 ander onderdeel, wat weer een beweging in 1 onderdeel veroorzaakt, etc. Dit wordt ook wel lineaire causaliteit genoemd (oorzaak-gevolg in een rechte lijn). Vanuit het mechanisisme is men geïnteresseerd in welke functie elk onderdeel heeft: hoe zet een onderdeel het volgende onderdeel in beweging. Oftewel, wat is het nut van dat ene onderdeel voor de werking van de machine. Door de functie van elk onderdeel te onderzoeken kan men de werking van de machine begrijpen.

Elk onderdeel zet een ander onderdeel in beweging. Elk onderdeel heeft een functie.

De machine herstellen

Waarom is het belangrijk om de werking van de machine te begrijpen? Vanuit deze wereldhypothese heeft alles in het leven een werking, een mechanisme. De natuurlijke staat van het leven is dat het mechanisme naar behoren functioneert. Als het mechanisme niet functioneert, dan moet het hersteld worden, naar zijn natuurlijke staat, zodat het weer werkt. Met andere woorden, het mechanisme moet gerepareerd worden. Om het mechanisme goed te kunnen repareren, moet men zo goed mogelijk weten hoe de machine werkt en wat de functies zijn van elk onderdeel.

De machine is kapot en moet gerepareerd

Het begrijpen van de functies van de verschillende onderdelen staat op de voorgrond. Je zou van de functies een soort blauwdruk kunnen maken. Een wetenschappelijke theorie of model kan deze functies beschrijven. Met een beetje verbeelding kan zo een theorie gezien worden als een blauwdruk van de machine, waarin de specifieke functies van de onderdelen beschreven zijn. Op deze manier moet een theorie inzicht geven in de werking van het mechanisme.

De functies van de onderdelen worden beschreven in een blauwdruk

Waarheid

Zoals we bij andere wereldhypotheses gezien hebben, heeft elk wereldhypothese zijn eigen waarheid, ook wel een waarheidscriterium genoemd. Bij het mechanisisme is iets waar als de functies die in een theorie beschreven zijn (de blauwdruk) overeenkomen met de echte werking van de machine. Er is een kleine kanttekening: volgens het mechanisisme kunnen we de werkelijkheid niet direct waarnemen. Onze waarneming (input) wordt ook verwerkt door ons brein. Deze verwerking kan onze waarneming vertroebelen. Dus we kunnen nooit zeker weten of onze theorieën daadwerkelijk overeenkomen met de werkelijkheid. Het is de taak van de wetenschap om de blauwdruk zo goed mogelijk te laten lijken op de echte werking van de machine.

Iets is waar als de blauwdruk zo goed mogelijk overeenkomt met het werkelijke mechanisme

Mechanisisme in de psychologie

Een voorbeeld van het mechanisme in de psychologie is de (neuro)cognitieve wetenschap. Hierin wordt de input verzorgd door de zintuigen, de hersenen doen de verwerking en de output is het uiterlijk gedrag. De onderdelen van de machine bevinden zich in de hersenen of zijn de hersenen. Elk onderdeel heeft een specifieke functie.

Het brein als een machine

Het idee is dat alle mentale of cognitieve processen (bijv.: aandacht, geheugen, intelligentie, emotieregulatie, etc.) terug te voeren zijn op functies van de hersenen. Theorieën over mentale of cognitieve processen zijn als het ware de blauwdruk van de hersenen. In deze theorieën worden de specifieke functies uitgelegd van de hersenen. Soms wordt er een directe koppeling gemaakt met een hersengebied en soms ook niet. Over het algemeen wordt er wel aangenomen dat de hersenen verantwoordelijk zijn voor de functies die genoemd worden in deze theorieën.

Cognitieve processen als de functies van het brein

In therapie komt het mechanisisme ook terug. Bij een gedragsstoornis gaat men er impliciet van uit dat het natuurlijke mechanisme verstoord is. Er is een storing in het normaal functioneren van het gedrag, oftewel in het natuurlijke mechanisme. Klachten of symptomen zijn uiterlijke verschijningen van deze storing. Aan de hand van de klachten of symptomen kun je achterhalen wat er verstoord is. Als we weten welke stoornis iemand heeft (lees: wat er kapot is aan het mechanisme), weten we welke tools (lees: behandeling) we nodig hebben om de stoornis te verhelpen. Er is een 1 op 1 relatie tussen symptomen/klachten (het uiterlijk vertoon van de storing), de verstoring van het mechanisme en de behandeling (de tools): De verstoring in het mechanisme veroorzaakt specifieke klachten/symptomen, deze verstoring kan worden verholpen met een specifieke behandeling. Als de behandeling werkt, lossen de klachten ook op. Door deze 1 op 1 relatie tussen symptomen, verstoring en behandeling, hoef je zelfs als behandelaar niets te weten over de verstoring zelf. Als je de symptomen weet, weet je al welke tools effectief zijn om de verstoring op te lossen.

Therapeutische oefeningen of interventies worden regelmatig zelfs ‘tools’ genoemd. Therapeuten willen graag hun ‘toolbox vergroten’ in de hoop hun cliënten nog beter te kunnen helpen. Dat is in zichzelf een nobel streven. Alleen, door de focus op tools of interventies, zien we dat de therapeut zelf steeds minder belangrijk wordt en de interventies daarentegen steeds belangrijker. De therapeut is inwisselbaar, de oefeningen niet.

De oefeningen en interventies zijn belangrijker dan de therapeut

Dat de therapeut inwisselbaar is, zien we ook terug in effectstudies van specifieke therapieën. Er wordt een protocol gemaakt van oefeningen en interventies. Dit protocol wordt aan alle deelnemende cliënten gegeven en de therapeut wordt als variabele weg gerandomiseerd. Door dit te doen, wordt impliciet gezegd dat de specifieke oefeningen en interventies, de tools, het werkzame bestanddeel zijn van de therapie en niet de interactie met de therapeut zelf. Dit zijn allemaal hele logische aannames vanuit een mechanisch wereldbeeld.

In de effectstudies zien we ook de 1 op 1 relatie tussen klachten/symptomen en behandeling terug. De meeste effectstudies zijn met name geïnteresseerd voor welke symptomen een specifieke behandeling werkt. Er wordt dus alleen gekeken naar de relatie tussen symptomen en behandeling. De directe relatie met het verstoorde mechanisme is ertussenuit gehaald. Deze studies laten niet zien hoe de behandeling op het mechanisme werkt alleen óf het werkt. Daarentegen zie je veel minder studies die gaan over hoe een specifieke behandeling de verstoring precies oplost of herstelt. Als deze studies er zijn, dan zijn het vaak studies die geïnteresseerd zijn in hersengebieden waarvan de activatie is veranderd door de behandeling.

Dit laatste geeft nog geen antwoord op de vraag hoe de behandeling de verstoring in het brein (lees: mechanisme) heeft beïnvloed, alleen dát er iets in het mechanisme/brein is veranderd. Zowel effectstudies als studies naar hersenactivatie laten niet zien hoe of waarom precies iets is veranderd door een behandeling, alleen dát er iets is veranderd, hetzij hersenactiviteit, hetzij een score op een vragenlijst (bijv.: vragenlijst voor depressie). De hoe of waarom vraag richt zich op hoe specifieke processen beïnvloed worden door de therapie. In een later artikel (over monisme versus dualisme) komen we nog terug op de reden waarom studies binnen de cognitieve psychologie moeite hebben om deze hoe of waarom vragen te beantwoorden.

Niet alleen de therapeut is inwisselbaar, de cliënt ook. Er wordt verondersteld dat iedere cliënt met dezelfde stoornis met behulp van dezelfde behandeling (lees: tools) geholpen kan worden. Er is hierin geen verschil tussen mensen met dezelfde stoornis. Iedere cliënt is een mens en de natuurlijke machine (de hersenen) functioneert bij iedere mens nagenoeg hetzelfde, met hier en daar een enkele uitzondering (bijv.: ADHD, autisme, etc.). Als hetzelfde verstoord is, helpt dezelfde behandeling. Zo is het logisch dat niet de mens, maar de stoornis op de voorgrond komt te staan.

Past dit bij jou?

Al met al is onze GGZ betrekkelijk mechanisch ingeregeld en iedere groep heeft hier een aandeel in:

Onderzoek richt zich op de effectiviteit van ‘tools’, de therapeut is inwisselbaar.
Verzekeraars richten zich op efficiëntie, wat betekent: de cliënt moet zo snel mogelijk gerepareerd, terug naar de natuurlijke staat van de machine.
Cliënten willen graag weer normaal functioneren (lees: van hun klachten afkomen).
Therapeuten zijn gewend om meer en meer interventies te leren. Hoe meer soorten behandelingen een therapeut weet, hoe groter de toolbox van de therapeut, hoe beter de therapeut.

Ik zeg niet dat dit goed of fout is. Net zoals dat de wereldhypotheses uit de vorige artikelen niet fout zijn. Wat ik met dit artikel wil aangeven is dat bovengenoemde punten een logisch gevolg zijn van een mechanisch wereldbeeld. Het is, op het met moment van schrijven, de meest gangbare manier om naar gedrag te kijken. Het mooie aan de wereldhypotheses van Pepper, is dat je je wereldhypothese mag kiezen. Je kan kiezen wat bij je past. De vraag is, past dit bij jou?

Volgende week gaan verder met het contextualisme.

Ben je benieuwd hoe het anders kan? Dat laat ik je zien in de workshop over de Relational Frame Theory.

Ik vind het belangrijk dat deze kennis vrij toegankelijk is. Vond je dit artikel waardevol? Dan kun je me steunen met een vrijwillige bijdrage, klik hier voor meer.

Inhoudsopgave

Referenties
Pepper, S. C. (1942). World hypotheses: A study in evidence (Vol. 31). Univ of California Press.

« Vorige Pagina

Volgende Pagina »