Monisme en Dualisme: De relatie tussen twee dingen

Deze blog is onderdeel van de reeks ‘het RFT-woordenboek‘. RFT staat voor Relational Frame Theory. Dat is een geweldige theorie over hoe taal en ons gedrag samenhangen. RFT kan voor nieuwkomers wat uitdagend zijn. Het heeft veel woorden die haast wel een vreemde taal lijken. Daarom zijn deze blogs er, als een soort woordenboek voor RFT. De dikgedrukte woorden linken naar eerdere blogs of de woordenlijst van het RFT-woordenboek.

Tot nu toe hebben we wetenschap bekeken vanuit de denkbeelden van Pepper. Hierbij hebben we het vormisme, het mechanisisme, het organicisme en het contextualisme onder de loep genomen.

Een andere manier om naar (wetenschaps)filosofie te kijken is, hoe een bepaalde filosofie omgaat met de relatie tussen gebeurtenissen. Eigenlijk gaat elke filosofie, wetenschap of religie over hoe zaken zich tot elkaar verhouden. We zouden dit eenvoudig kunnen zeggen als wat is de relatie tussen x en y? Dit klinkt wat abstract, maar ik zal het concreet maken.

Hoe lang valt een balletje?

Een simpel voorbeeld van de relatie tussen twee dingen, is de relatie tussen de hoogte waarvan je een balletje laat vallen en de tijd die het dan valt (ook wel ‘valtijd’ genoemd).

Je kunt opmeten hoe lang een balletje valt (Y) bij een bepaalde hoogte (X)

Om deze relatie te onderzoeken laat je het balletje van verschillende hoogtes vallen en meet je iedere keer de tijd op hoe lang het balletje valt.

Door te spelen met X en Y kan je de relatie onderzoeken tussen de twee.

Dit is een vrij simpel voorbeeld, maar wetenschappen, filosofieën en religies beperken zich niet tot balletjes die vallen. Andere voorbeelden van de relatie tussen twee dingen zijn, de relatie tussen:

– mens en natuur
– man en vrouw
– ik en de ander
– ik en god
– de cliënt en therapeut
– etc.

Als je al die filosofieën, wetenschappen en religies naast elkaar legt, dan kan je een patroon zien. Dan zou je grofweg kunnen zeggen dat er 4 filosofische perspectieven zijn voor de relatie tussen twee dingen (Hielema, 2023, Mathijssen, 2022).

4 verschillende perspectieven

De 4 mogelijkheden zijn:

1) Alleen X bestaat/doet er toe, Y doet er niet toe

Alleen X is belangrijk

Voorbeelden hiervan zijn:
– Alleen God is belangrijk, ik doe er niet toe
– Alleen ik doe er toe, de ander is niet belangrijk
– Alleen de gemeenschap is belangrijk, het individu doet er niet toe
– Alleen de vrouw is belangrijk, de man doet er niet toe
– Alleen de natuur is belangrijk, de mens doet er niet toe

In de hedendaagse psychologie kom je deze stroming niet heel veel tegen.

2) Alleen Y bestaat/doet er toe, X doet er niet toe

Alleen Y is belangrijk

Voorbeelden hiervan zijn:
– Alleen de man doet er toe, de vrouw is niet belangrijk
– God bestaat niet, ik wel
– Alleen de ander doet er toe, ik niet
– Alleen het individu doet er toe, de gemeenschap niet
– Alleen de mens is belangrijk, de natuur doet er niet toe

In de hedendaagse psychologie bestaat er stroming die zegt dat we alleen maar biologische processen zijn (de biologisch reductionisten). Dat is echter niet de meest gangbare stroming op dit moment.

3) Dualisme: X en Y zijn op zichzelf staande dingen of processen.
De twee zijn afgescheiden van elkaar en hebben geen of een beperkte interactie. Dit is een filosofie van afgescheidenheid.

X en Y zijn onafhankelijk en afgescheiden van elkaar.

Voorbeelden hiervan zijn:
– Man en vrouw zijn afgescheiden geslachten die niks met elkaar te maken hebben
– Het individu mag er wel zijn, maar mag niet ten kosten gaan van de gemeenschap. De interactie tussen gemeenschap en individu is beperkt of zelfs tegenstrijdig.
– De natuur en de mens zijn afgescheiden van elkaar. Er zijn plekken voor de mens en plekken voor de natuur. (we leven niet in de natuur, maar gaan de natuur in).
– God bestaat, maar is afgescheiden van mij. Ik ben niet God en ik kan ook niet direct bij God (Ik kan alleen tot God bidden en hij praat niet tegen mij)
– Ik en de ander zijn afgescheiden van elkaar. Wat ik doe en wie ik ben heeft nauwelijks effect op jou en andersom.

In de hedendaagse psychologie is dit de meest populaire stroming. Hierin zijn cognitieve en biologische processen afgescheiden van elkaar. De interactie tussen de twee processen is beperkt tot de hersenen. We gaan hier in toekomstige artikelen dieper op in.

4) Monisme: X en Y vormen samen één geheel.
X maakt Y mogelijk en andersom: zonder X geen Y en zonder Y geen X. X en Y vormen daarmee een continue dynamiek of interactie met elkaar. Dit is een filosofie van heelheid.

X en Y zijn afhankelijk van elkaar, samen vormen ze één geheel.

– Zonder mannelijke, geen vrouwelijk en andersom. Beiden maken elkaar mogelijk, in een continue dynamiek. Samen vormen ze de mens.
– God en ik zijn in continue interactie met elkaar. Ik ben een verschijning van het goddelijke. Samen zijn we één geheel.
– De mens en de natuur zijn in continue interactie met elkaar. De natuur en de mens zijn één geheel.
De samenleving is een continue afstemming van individuen. Deze afstemming is het geheel van de samenleving.
– Ik en de ander zijn in een continue dynamiek met elkaar. Wat ik doe en wie ik ben heeft een invloed op jou en andersom. Samen vormen we de relatie tussen jou en mij. De relatie is een geheel van jou en mij.

Bij het monisme kan je aan het Yin-Yang symbool denken. Zowel het zwart als het wit bestaat. Samen, in de continue interactie, vormen ze één geheel.

Yin-Yang zou je een monistisch symbool kunnen noemen.

In de psychologie is het Functioneel Contextualisme een monistische stroming. Het gaat uit van een continue interactie tussen gedrag en context, zonder gedrag, geen context en andersom. De context maakt het gedrag mogelijk en het gedrag de context. Er is hier nog veel meer over te vertellen, we gaan hier dan ook later nog dieper op in.

We hebben nu alle vier de opties gezien: 1) Alleen X doet er toe, 2) Alleen Y doet er toe, 3) X en Y zijn afgescheiden, 4) X en Y vormen samen één geheel.  Hieronder vind je nog een keer een schematisch overzicht van alle vier.

4 manieren waarop twee dingen zich kunnen verhouden.

In de psychologie

In de psychologie zie je de eerste twee niet zoveel terugkomen (Alleen X/Y doet er toe, de ander niet). Wat vrij populair is in de hedendaagse psychologie is het dualisme. We zullen in latere artikelen ook zien dat het mechanisisme nauw verwant is aan het dualisme. Procesgerichte Interactieve Therapie, maar ook de Relational Frame Theory en het Functioneel Contextualisme gaan daarentegen uit van het monisme.

Komende blogs

In de komende artikelen wil ik je twee dingen laten zien:
1) het doel van het functioneel contextualisme is niet te behalen in een dualistisch systeem en wel binnen een monistisch systeem. Het Functioneel Contextualisme is daarom monistisch;
2) wat de praktische consequenties zijn voor therapie van een dualistisch denkwereld versus een monistisch denkwereld;
3) dat een filosofie van afgescheidenheid meer afgescheidenheid teweeg brengt en dat een filosofie van heelheid meer heelheid met zich meebrengt.

We zullen beginnen om het dualisme onder de loep te nemen. In het volgende artikel zullen we kijken hoe het idee van het dualisme is ontstaan.

Referenties

Hielema, J. (2023). Het vierde scenario: Over het uitwisselen en toewijzen van grond, arbeid en kapitaal. Santasado.
Mathijssen, D. (2022). Vrij, gelijk & samenleven: Wegwijzer naar een mens- en Aardewaardige samenleving. Santasado.